Cần đẩy nhanh giải ngân vốn các Chương trình Mục tiêu Quốc gia

Bộ Tài chính vừa có công văn số 11795/BTC-ĐT gửi Thủ tướng Chính phủ, báo cáo chi tiết về tình hình giải ngân vốn cho các Chương trình Mục tiêu Quốc gia (CTMTQG) từ nguồn ngân sách nhà nước đến hết tháng 9/2024. Báo cáo này nêu rõ tiến độ giải ngân, kết quả của từng chương trình và đặc biệt là các khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện, đồng thời đề xuất các giải pháp thúc đẩy tiến độ giải ngân trong giai đoạn cuối năm.

Theo báo cáo, tính đến hết tháng 9, lũy kế giải ngân kế hoạch vốn đầu tư công của các CTMTQG chỉ đạt 41,2% t??ng kế hoạch vốn đã giao cho năm 2024. Trong đó, nguồn vốn đầu tư từ ngân sách Trung ương đạt 48,6%, tương đương khoảng 13,242 tỷ đồng. Ba chương trình lớn bao gồm: Xây dựng nông thôn mới; Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; Giảm nghèo bền vững đều có sự chênh lệch đáng kể trong tỷ lệ giải ngân giữa các địa phương cũng như giữa các dự án thành phần.

Cụ thể, Chương trình Xây dựng nông thôn mới đạt tỷ lệ giải ngân cao nhất với 55%, tương đương 4.283,821 tỷ đồng. Trong chương trình này, nhiều nội dung thành phần đạt tỷ lệ giải ngân cao, như nội dung nâng cao hiệu quả quản lý và thực hiện xây dựng nông thôn mới theo quy hoạch đạt 78,7%, nội dung về nâng cao chất lượng dịch vụ hành chính công và chuyển đổi số đạt 64%, và nội dung đảm bảo quốc phòng, an ninh nông thôn đạt 60,3%. Tuy nhiên, một số nội dung thành phần khác vẫn có tỷ lệ giải ngân rất thấp, như nội dung về tái cơ cấu ngành nông nghiệp chỉ đạt 16,5%, cho thấy những khó khăn lớn trong việc triển khai và thực hiện.

Chương trình Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đạt tỷ lệ giải ngân vốn ngân sách trung ương là 48,2%, tương đương với 6.751,668 tỷ đồng. Các dự án trong chương trình này có một số nội dung thành phần đạt tỷ lệ giải ngân trên 50%, như dự án về phát triển giáo dục đào tạo (60,2%) và dự án đầu tư phát triển cho nhóm dân tộc thiểu số ít người và khó khăn (52,3%).

Chương trình Giảm nghèo bền vững đạt mức giải ngân thấp nhất, chỉ đạt 41% kế hoạch vốn giao trong năm 2024, với 2.206,955 tỷ đồng. Trong đó, các dự án phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội tại các huyện nghèo và vùng đặc biệt khó khăn đạt 43,2%, trong khi dự án về phát triển giáo dục nghề nghiệp và tạo việc làm bền vững chỉ đạt 33,9%.

Tuy nhiên, theo Bộ Tài chính hiệu quả giải ngân vẫn có sự khác biệt rõ rệt giữa các địa phương. Đến cuối tháng 9, có 7 tỉnh thành đạt tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công trên 70%, dẫn đầu là Hậu Giang với tỷ lệ 89%, tiếp theo là Vĩnh Long 83,3%, Ninh Thuận 77%, Tiền Giang 72,6%, Lâm Đồng 71,2%, Yên Bái 71% và Bạc Liêu 70%. Mặt khác, vẫn còn 3 tỉnh có tỷ lệ giải ngân dưới 30%, bao gồm Bình Phước với tỷ lệ 15,7%, Hà Tĩnh 16,4%, và Cà Mau 29,6%.

Ngoài vốn đầu tư công, giải ngân vốn sự nghiệp từ ngân sách trung ương dành cho các CTMTQG còn thấp hơn nhiều, chỉ đạt 15,9% tổng dự toán năm. Cụ thể, chương trình Xây dựng nông thôn mới giải ngân được 547,457 tỷ đồng, đạt 20% tổng dự toán; chương trình Giảm nghèo bền vững giải ngân được 2.314,375 tỷ đồng, đạt 21,3%; và chương trình Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi chỉ đạt 12,4%, với 2.422,616 tỷ đồng. Một số dự án thành phần có mức giải ngân tương đối cao như dự án về chăm sóc sức khỏe người dân tộc thiểu số đạt 22,9% và dự án hỗ trợ đất ở, nhà ở và nước sinh hoạt đạt 21,7%.

Bộ Tài chính cũng chỉ ra nhiều khó khăn và vướng mắc trong quá trình giải ngân vốn cho các CTMTQG. Một trong những nguyên nhân chủ yếu là sự thay đổi trong số liệu đối tượng thụ hưởng. Các chương trình này được xây dựng từ các năm trước, nhưng đến thời điểm thực hiện, nhiều đối tượng không còn đáp ứng tiêu chuẩn, khiến vốn không thể phân bổ hết. Tính thời vụ của các mô hình hỗ trợ sinh kế và phát triển sản xuất cũng gây ra khó khăn khi triển khai, bởi các thủ tục liên quan đến đối tượng hưởng lợi phức tạp và đòi hỏi đáp ứng nhiều điều kiện. Sự thay đổi liên tục trong văn bản hướng dẫn cấp trung ương cũng khiến các địa phương khó khăn trong việc áp dụng và triển khai các dự án.

Ngoài ra, Bộ Tài chính cũng nêu rõ tâm lý e ngại sai sót và thiếu quyết liệt trong thực hiện của một số địa phương. Nhiều địa phương vẫn còn chậm trễ trong lập kế hoạch, phân bổ vốn và triển khai các dự án, đặc biệt là trong việc giải ngân vốn chi thường xuyên. Bên cạnh đó, quy định đấu thầu trực tuyến và sự biến động mạnh của giá nguyên vật liệu đã làm ảnh hưởng đến tiến độ thi công các dự án hạ tầng. Các địa phương phải điều chỉnh dự toán khi giá cả biến động, kéo dài thời gian thực hiện và làm chậm tiến độ giải ngân.

Một nguyên nhân khác là sự chậm trễ trong việc ban hành các cơ chế đặc thù. Một số quy định về đối tượng và nội dung hỗ trợ của các chương trình chưa được ban hành đầy đủ, gây ra vướng mắc cho các địa phương, đặc biệt là trong các chương trình đào tạo nghề và phát triển kinh tế cho đồng bào dân tộc thiểu số. Mặc dù Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 111/2024/QH15 cho phép áp dụng các cơ chế đặc thù, nhưng các địa phương vẫn e dè trong việc triển khai, dẫn đến chậm trễ trong việc điều chỉnh dự toán và thực hiện phân cấp quản lý.

Để tháo gỡ các khó khăn này, Bộ Tài chính kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các bộ, cơ quan trung ương và địa phương thực hiện quyết liệt các nhiệm vụ nhằm thúc đẩy giải ngân theo đúng chỉ đạo của Chính phủ và Trưởng ban Chỉ đạo Trung ương các CTMTQG giai đoạn 2021-2025. Bộ Tài chính yêu cầu các địa phương chưa phân bổ hết kế hoạch vốn phải nhanh chóng hoàn tất thủ tục và báo cáo kịp thời về Bộ để tổng hợp. Bên cạnh đó, các địa phương cũng cần bố trí vốn đối ứng từ ngân sách địa phương, đảm bảo tuân thủ đúng tỷ lệ và mục tiêu hỗ trợ theo các quyết định của Thủ tướng và nghị quyết của Quốc hội.

Việc đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn các CTMTQG là nhiệm vụ trọng tâm trong giai đoạn cuối năm, nhằm đảm bảo các chương trình được triển khai hiệu quả, đáp ứng kịp thời nhu cầu của người dân. Khi các khó khăn được tháo gỡ, các chương trình sẽ góp phần quan trọng vào việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống của người dân và đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước.